بازديد : 
دسته:
«گوینک/گائینک» برای نخستین‌بار در چه متن مکتوبی ذکر شده است؟ علوی در کتاب خود به یک سند خطی منحصربه‌فرد متعلق به‌ذیحجه ۱۲۰۷هجری قمری/ ژوئن ۱۷۹۳ میلادی و برابر با تیر ۱۱۷۲ شمسی دست یافته که نام «کاینک» در آن ثبت شده است.
یکی از زیرشاخه‌های تاریخ محلی، تاریخ روستایی است که خوشبختانه در چند دهه اخیر در ایران مورد توجه خاصی قرار گرفته و خیل کتاب‌های «تاریخ روستایی» است که ماهانه و سالانه وارد بازار کتاب می‌شود. اگر نویسندگان و مؤلفان این آثار، با مبانی نظری علوم اجتماعی آشنا می‌بودند، این کتاب‌ها ارزش بیشتر و بهتری پیدا می‌کردند، اما همین همّت کنونی نیز مغتم است و دربرگیرنده اطلاعات خُرد و ریز خامی است که سخت به‌‌کار مورخان، انسان‌شناسان فرهنگی، جامعه‌شناسان و مطالعات زنان می‌آید.
به‌تازگی بشیر علوی کتابی با عنوان «از گائینک تا جائینک؛ یک تاریخچه و مطالعه موردی» را چاپ و منتشر کرده که درباره روستای زادگاه خودش در شهرستان تنگستان است. منطقه تنگستان در عصر قاجار شامل سه بخش اصلی تنگسیر، خنسیر و بارکی بود، اما در تقسیمات جدید کشوری، شهرستان تنگستان شامل دو بخش اهرم و دلوار است. روستای جائینک از توابع دلوار به‌شمار می‌رود.
علوی با استفاده وسیع و همه جانبه از خاطرات و تاریخ شفاهی و رجوع به‌سالخوردگان و معمرین روستای زادگاهش، کوشیده تا خاطرات شفاهی که توسط چندین نسل سینه‌به‌سینه نقل و منتقل می‌شد را از ذهن و ضمیر غبارگرفته سالخوردگان روستا بیرون کشیده و مدون و مکتوب کند، کاری فی‌نفسه ارزشمند و در خور تحسین. در این میان یک خواهر و برادر جائینکی، به نام‌های شاه‌پری رحیمی و علی رحیمی، نقش پُر رنگی در ساخت و بافت این کتاب دارند و در واقع راویان اصلی تاریخ روستای زادگاه خود محسوب می‌شوند. خواهر نود ساله و برادر ۸۵ ساله است.
درباره تاریخ و جغرافیای جائینک به‌جز جزوه ده صفحه‌ای آقای احمد هوشیار، که به‌طور عام منتشر نیز نشده است، کار چندانی صورت نگرفته و کتاب علوی، نخستین تلاش گسترده در این زمینه است. روستای گوینک/گائینک/گاوینک/جائینک به‌دلیل آن که در مسیر راه شاهی نبوده است و در منطقه تنگستان و تنگسیر قدیم قرار داشته، چندان مورد توجه مورخان، جغرافی‌دانان و سفرنامه‌نویسان نبوده است. از این روی، شمار کتاب‌هایی که نامی از این روستا در آن آمده است، از انگشتان دو دست هم کمتر است.
پیش از این که به‌تاریخ این روستا بپردازیم، لازم است درنگ کوتاهی کرده و درباره نام اصلی این روستا، توضیحات بدهیم. تا چند دهه قبل، اهالی روستا، نام قریه خود را «گوینک» (Coynak) می‌نامیدند. در برخی از معدود منابع محلی عصر قاجار نیز نام این روستا همین «گوینک» یا «گائینکم و گاهی «گاوینک» ثبت و ضبط شده است. تبدیل «واو» به «الف» از محاوره به کتابت، امر رایجی در منطقه و استان بوشهر بوده است. کما این که اهالی بومی مناطقی چون «برازجون» و «کنگون» زادگاه خود را چنین می‌نامیدند و بعضاً هنوز نیز چنین می‌نامند، اما هنگام مکتوب شدن تبدیل به «برازجان» و «کنگان» شده است. درباره گوینک نیز چنین است. اهالی روستا، نام زادگاه خود را در محاوره «گوینک» می‌نامیدند که شکل متکوب شده آن «گائینک» شده است. گوینک، احتمالاً یک واژه باقی مانده از زبان پهلوی جنوبی است. سیدجعفر حمیدی، محقق و مورخ بوشهری، در باب ریشه گوینک حدس زده که این کلمه شکل تطوریافته کلمه پهلوی «خانک» باشد که در زبان پهلوی جنوبی به‌معنی «خانه» و «مَسکن» است. علوی نیز این فرضیه ریشه‌شناسی/ زبان‌شناختی را پذیرفته است. اما به‌باور من، اگر معیار اصلی را کلمه «گوینک» قرار بدهیم، ریشه‌شناسی این واژه هنوز جای تحقیق و تفحص بیشتر و عمیق‌تری دارد. کاری که البته برعهده زبان‌شناسان آشنا با تاریخ و جغرافیای منطقه است.
به‌‌دلایلی بیشتر روان‌شناختی! (احتمالاً تبادل نام گوینک با «گُ…» در برخی اذهان عوام) در چند دهه اخیر نام قدیمی، ریشه‌دار و باستانی «گوینک»، به‌کلمه من‌دراوری، بی‌ریشه و بی‌تاریخ «جائینک» تبدیل شده و هم اکنون در منابع رسمی و دولتی نیز این روستا را «جائینک» می‌نامند. نام باستانی قریه‌ها و روستاها، خود یک اثر معنوی باستانی است که رهگشای مورخان و محققان است. هرگونه تغییر نام چنان روستاهایی، در واقع بی‌هویت‌کردن و ریشه سوزاندن آن روستا تلقی می‌شود. یکی از عجیب‌ترین این موارد در سال‌های پس از انقلاب در همین منطقه تنگستان، تبدیل نام روستای «په‌َکُشی» به «پهلوان‌کُشی» بود! پرسش این است که آیا کُشتن پهلوان، مایه چنان مباهاتی است که اسم روستا قرار داده شود؟ «پهَ‌کشی» یک نام پهلوی و بازمانده از عصر ساسانی است و تبدیل آن به پهلوان‌کُشی، بی‌ریشه و بی‌تاریخ کردن این روستا است. چنین است تبدیل گوینک تاریخی به‌نام بی‌ریشه‌گای چون جائینک.
پرسش این است که تاریخ گوینک/گائینک به‌چه عصری بازمی‌گردد؟ به‌خاطر سیطره فرهنگ شفاهی در منطقه و نبود منابع مکتوب، به‌درستی نمی‌‌دانیم تاریخ تأسیس نخستین گوینک/گائینک چه تاریخی و در کدام سلسله پادشاهی بوده است، اما ظاهراً تاریخ گوینک نباید فراتر از اواخر عهد صفوی و اوایل زندیه بوده باشد. علوی نیز نظرشان تقریباً همین است. اهالی گوینک پیش از آن، ظاهراً در جایی به‌نام «اِشوم کُهنه»، که در ضلع شمالی گوینک فعلی و در منطقه‌ای ماسه‌ای قرار داشته، ساکن بوده‌اند، اما به‌دنبال تغییرات آب و هوایی و احتمالاً وقوع خشک سالی و وزش بادهای شن‌آور، ناچار شدند به‌تدریج از «اِشوم‌کُهنه» به «گوینک» مهاجرت کنند و ساکن این روستای جدید شوند.
اما نام «گوینک/گائینک» برای نخستین بار در چه متن مکتوبی ذکر شده است؟ علوی در کتاب خود به یک سند خطی منحصربه فرد متعلق به‌ذیحجه ۱۲۰۷هجری قمری/ ژوئن ۱۷۹۳ میلادی و برابر با تیر ۱۱۷۲ شمسی دست یافته که نام «کاینک» در آن ثبت شده است. در قدیم و به‌دلیل سلطه زبان عربی معمولاً حرف «گ» را «ک» می‌نوشتند.
اما نام این روستا برای نخستین بار در چه منبع تاریخی یا جغرافیایی آمده است؟ تا آن‌جا که من (یاحسینی) به‌صورت سردستی در منابع دَم‌دست تحقیق کردم، ظاهراً قدیمی‌ترین منبعی که نام این روستا را ثبت و ضبط کرده است، کتاب سفرنامه خلیج فارس محمدابراهیم کازرونی است که در اوایل به‌قدرت رسیدن محمدشاه قاجار (۱۲۶۴ـ۱۲۵۰هـ.ق.) و شخصاً حوالی سال ۱۲۵۰هـ.ق./ ۱۸۳۴م. سفری به منطقه کرده است. او نام این قریه در تنگستان را «گوینک» ضبط کرده است. نامی که اهالی روستا نیز آن را چنین می‌نامیدند.
کتاب بعدی «آثار جعفری» نوشته میرزامحمدجعفرخان خورموجی (۱۳۰۱ـ۱۲۲۵هـ. ق.) است که کتاب خود را حدود بیست سال بعد از کازرونی و در حوالی سال ۱۲۷۰ به بعد نوشت و به-سال ۱۲۷۶هـ.ق./ ۱۸۵۹م. در تهران چاپ و منتشر کرده است. خورموجی نام این روستا را در «آثار جعفری»، «گاینک» ثبت و ضبط کرده است. خورموجی بعدها در کتاب «نُزهت الاخبار» نیز، که آن را در سال ۱۲۹۸ق./ ۱۸۷۱م. نوشت، همین نام را ثبت کرده است. همچنین میرزاحسن حسینی‌‌فسایی در «فارسنامه ناصری»، که آن را در فاصله سال‌های۱۲۹۰ تا ۱۳۰۰ ق./ ۱۸۷۳ تا ۱۸۸۳م. نگاشته، نام این روستا را «گاوینک» ضبط کرده که شکل به اصطلاح کتابی! «گوینک» است. محمدعلی-خان سدیدالسلطنه که به‌سال ۱۳۲۲ق./ ۱۹۰۴م. سفری به منطقه تنگستان داشته، نام این روستا را «گاینک» ثبت کرده است.
ظاهراً نخستین مأمور انگلیسی که نام این روستا را در گزارش خود ثبت کرده، لوئیس پلی در سال ۱۸۶۳م. / ۱۲۸۰ق. بوده که «گُینک» ثبت کرده است. همچنین گوردن لوریمر، که کتاب خود را تقریباً هم‌زمان با سدیدالسلطنه و حدود بعد از سال ۱۹۰۰م. ۱۳۱۸ق. نوشته است، اسم این روستا را «گاینک/ گائینک» ثبت و ضبط کرده است. می‌بینیم که تا پیش از عصر مشروطیت، در هیچ متنی، کلمه مجعول «جائینک» نیامده است.
انتهای پیام
نوشته: 
اکتبر 31st, 2021 
