وب سایت مجله آزما |AzmaOnline.Com

امروز سالگرد درگذشت مرد جمله‌های دشوار است، مردی که دستمان را گرفت و کلمه‌به‌کلمه و پابه‌پایمان آمد، تا بیهقی، مرزبان‌نامه و جهانگشا خواندن یاد بگیریم.

ایبنا: خلیل خطیب‌رهبر، برای ما که دانشجوی دوره کارشناسی زبان و ادبیات فارسی بودیم، یک‌جورهایی راه نجات بود. هرجای متن که گیر می‌افتادیم توی تله جمله‌ها، سریع آخر کتاب را نگاه می‌کردیم تا ببینیم خطیب چه گفته…

ترم دو بودیم که خطیب‌رهبر از میان ما رفت. سال ۹۳ بود. نشسته بودیم سر کلاس تاریخ بیهقی. استادمان ایستاد جلوی ما، که کوچک بودیم و مشتاق و پرشور، و گفت بچه‌ها… مرد بزرگی رفت… بعد هم که تشییعش بود از دانشگاه، و قرآنی که یک هفته تمام برای‌مان از ضبطی که جلوی در دانشکده می‌گذاشتند، پخش می‌شد.

۱۳۰۲، سال تولد خلیل خطیب‌رهبر است. او در یکی از محله‌های قدیمی کرمان به دنیا آمد و در خانواده‌ای روحانی بزرگ شد. نام خانوادگی‌اش هم به این موضوع اشاره دارد. تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در کرمان گذراند. بعدها هم وارد دانشسرای عالی شهرش شد. دوران معلمی‌اش را هم در کرمان گذراند، اما بعد از آن برای دریافت مدرک دکتری به تهران آمد و موفق به اخذ مدرک دکترای زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه تهران شد. بعد هم به تدریس در همان دانشگاه مشغول شد. در دوران تدریسش هم به تألیف آثار گوناگون در حوزه‌های مختلف زبان و ادبیات فارسی پرداخت.

بخش کمتر شناخته‌شده پژوهش‌های خلیل خطیب‌رهبر، بحث‌های دستوری است. نوشته‌های ایشان در باب دستور زبان فارسی، در سه کتاب حروف اضافه و ربط، صفت و دستور زبان فارسی منتشر شده است. کتاب حروف اضافه و ربط دربرگیرنده معانی، تعریف و تقسیم حروف اضافه و ربط است. کتاب صفت هم به ساختمان صفت‌ها و کاربردشان می‌پردازد. مطالب کتاب دستور زبان فارسی هم توضیح قوانین دستوری زبان فارسی است.

بخش پررنگ آثار او اما شرح‌هایش بر متون مهم فارسی است. جامع بودن شرح خطیب رهبر، در واقع نگذشتن از مسائل ریز متون، دلیل رواج آثارش بین دانشگاهیان، مخصوصا دانشجویان است. آثاری مثل شرح بر تاریخ بیهقی، شرح بر مرزبان‌نامه، شرح و حواشی بر دیوان حافظ، از جمله شروح مشهور استاد است. ایشان در کار خود همیشه به حواشی مرحوم دهخدا بر لغت‌نامه و توضیحات ایشان نظر داشته‌ است. این را هم باید گفت که هیچ اثری از خطا خالی نیست. در بین آثار این استاد بزرگ هم اشتباهاتی دیده می‌شود که پژوهش‌های جدید قدری آن را مرتفع کرده‌اند. آثار خطیب کمی هم دانشجوتنبل‌کن است! توضیح دادن همه‌چیز گاهی ضررهایی هم دارد!
حوزه دیگر پژوهش‌های خطیب‌رهبر گزیده‌هایش از متون مهم فارسی است. داستان‌های کوتاه از مثنوی فریدالدین عطار نیشابوری، گزیده تاریخ بیهقی، گزیده کلیله و دمنه از آثار اوست.

دانشگاه تهران و دانشکده ادبیات و علوم انسانی‌اش رفتن و آمدن‌های زیادی به خود دیده است. خلیل خطیب‌رهبر بی‌شک استاد نسل‌های متعدد دانشجویانی بود که یا افتخار حضور در کلاس او را داشتند، یا با خواندن آثارش از دانش ایشان بهره‌مند می‌شدند. رفتن او از جمع دانشگاهیان ادبیات فارسی، چه با بازنشستگی‌اش، چه با مرگش خیل عظیمی از علاقه‌مندان به زبان و ادبیات فارسی را از بیشتر آموختن محروم کرد.

امروز سالگرد فوت مرد جمله‌های دشوار است. مردی که دستمان را گرفت و کلمه‌به‌کلمه و پابه‌پایمان آمد، تا بیهقی و مرزبان‌نامه و جهانگشا خواندن یاد بگیریم. استاد ما، روز شانزده بهمن، درست پنج سال پیش، از میان ما رفت…

ادامه مطلب